Ochrona nieletnich przed nikotynizmem – jak walczyć z nałogami wśród dzieci i młodzieży?
Jednym z najbardziej istotnych i niebezpiecznych problemów na świecie jest nikotynizm. Czynność palenia papierosów przybiera od wielu lat już charakter masowy, a konsekwencje tego zjawiska urastają do rangi poważnego problemu społecznego.
Nałóg palenia lub zażywania tabaki znany jest już nie tylko ludziom dojrzałym, ale i nastolatkom, a nawet coraz częściej dzieciom. Inicjacja tytoniowa dokonuje się w coraz wcześniejszym wieku, a młodzież i dzieci nie dostrzegają uzależniającego działania nikotyny. Przy tendencji do zmniejszania się w ostatnich czasach częstości palenia wśród dorosłych, wzrasta odsetek palaczy wśród młodzieży. Tytoń staje się najpopularniejszą używką stanowiącą zagrożenie dla zdrowia dzieci. W wyniku ekspertyz opracowanych przez Komitet Badań i Prognoz PAN obecnie uznaje się już palenie za podstawową inicjację narkotyczną.
Zastanawiając się nad etiologią zjawiska nikotynizmu wśród nastolatków, można wyróżnić szereg czynników wpływających na rozprzestrzenianie się tego typu postaw, zachowywanie ich wbrew (szczególnie od pewnego czasu przez radio i telewizję) kreowanym modelom zdrowego człowieka i umacnianie z roku na rok.
Istotne więc byłoby nakreślenie powodów, dla których tak często nastolatkowie sięgają po pierwsze papierosy, okoliczności temu sprzyjających oraz elementów podtrzymujących występowanie takich zachowań.
W dużej części przypadków nałóg palenia tytoniu wśród małoletnich zaczyna się od bezkrytycznego naśladownictwa. Sposób trzymania papierosa, zaciągania się dymem, mimika twarzy oraz okoliczności towarzyszące zapalaniu są w pewnym sensie mniej lub bardziej udanym naśladownictwem dorosłych. W wielu przypadkach palenie traktowane jest jako przejaw protestu przeciwko ograniczaniu przez rodziców wolności oraz prawa do decydowania o sobie. Często jest to chęć dostosowania się do aktualnie panującego w danym środowisku stylu. Uczniowie palący to – w przeświadczeniu większości niepalących rówieśników – młodzież bardziej dorosła, samodzielna, zaradna. Palenie jako atrybut powagi i dojrzałości służy podniesieniu poczucia własnej wartości, jest sposobem radzenia sobie z niepowodzeniem i napięciami. Dzieci, które zaczynają palić we wczesnym dzieciństwie (co najmniej jeden papieros w miesiącu), zazwyczaj kontynuują palenie w dorosłym życiu ze względu m.in. na odczuwanie w czasie palenia przyjemności, uspokojenia, zniwelowania stresu, czy też dodatkowego pobudzenia. Palenie oraz często występujące z tym: spożywanie alkoholu, kawy – jest rozumiane przez młodych ludzi jako oznaka dojrzałości.
Badania prowadzone wśród grupy dzieci, będącej w wieku 11-14 lat wskazują, iż pierwszy papieros zapalany był zazwyczaj pod namową lub za zachętą kolegów i traktowano go jako „próbę pokazania własnej dorosłości, pokonania obawy przed nieznanym”. Główny powód ulegania namowom rysuje się więc jako obawa przed okazaniem się innym, gorszym niż pozostali. Kolejnymi, współwystępującymi okolicznościami są : sięganie po papierosa w sytuacjach zdenerwowania, wzajemne częstowanie się osób w gronie, chęć zaimponowania innym, a także ułatwione nawiązanie kontaktów towarzyskich, zdobywanie uznania. Na atrakcyjność palenia wpływa też posmak „zakazanego owocu”.
Wielu autorów badających zjawisko nałogu palenia wśród młodzieży wskazuje, że ryzyko rozpoczynania tego procesu łączy się z niskimi (niższymi niż przeciętnymi) stopniami szkolnymi. Ryzyko to występuje także u dzieci, młodzieży mających trudności w porozumiewaniu się z rodzicami na temat ważnych dla siebie spraw, mających poczucie samotności, będącej także sprawcami przemocy.
Uważa się, że palenie tytoniu jest spowodowane głównie pobudkami natury psychologicznej i społecznej, które ulegają wzmocnieniu przez farmakologiczne działanie nikotyny na centralny układ nerwowy. Przejawia się to jako uspokojenie lub pobudzenie, zależnie od indywidualnych skłonności i stanu emocjonalnego palacza.
W związku z tym nasuwa się pytanie: czy i w jakim stopniu można zapobiec i przeciwdziałać paleniu tytoniu? Ochrona młodych ludzi przed nałogiem tytoniowym, wspieranie ich abstynencji, jest jednym z najważniejszych zadań opiekuńczo-wychowawczych.
Nowoczesne modele programów profilaktycznych nastawione są na rozwijanie ogólnych umiejętności psychologicznych, społecznych. Opierają się przy tym na założeniu, że nie sam papieros, alkohol, narkotyk – są groźne, lecz pewne braki tkwiące w człowieku. Zajęcia profilaktyczne muszą więc być próbą uzupełniania takich braków, a zarazem: kształcenia twórczego myślenia, włączaniem nowej wiedzy, nowych umiejętności, wzmacnianiem lub zaszczepianiem dobrego klimatu w człowieku. Ważne jest informowanie młodzieży o mechanizmach uzależnienia oraz o trudnościach związanych z powrotem do abstynencji. Skutecznej profilaktyki nie sposób realizować bez wsparcia rodziców, szkoły, służb zdrowia. Działania zmierzające do ochrony dzieci oraz ludzi młodych przed inicjacją nikotynową, wobec występujących zagrożeń – są swoistym wyzwaniem dla rodziców, opiekunów, wychowawców i nauczycieli we współczesnej dobie.
Chcąc ustrzec dzieci musimy uświadomić im, jak duże niebezpieczeństwo dla zdrowia, życia i funkcjonowania w społeczeństwie niesie za sobą eksperymentowanie ze środkami uzależniającymi. My – rodzice i nauczyciele – możemy wspólnie szukać rozwiązań ich problemów
Ważne jest tworzenie mody na niepalenie, wzmacnianie dystansu wobec palenia, informowanie o atrakcyjności życia bez papierosa, ukazywanie pozytywnych aspektów rzucania palenia oraz naświetlanie korzyści jakie mają być przenoszone przez młodzież do domów, na podwórka. Ważne, by dzieci i młodzież uczyły się krytycznego spoglądania na złudne obietnice reklam kierowanych do konsumentów nikotyny. Profilaktyką winny być objęci młodzi ludzie w różnym wieku i różnej płci. Jest ona bowiem działaniem, stwarzającym okazję aktywnego gromadzenia różnorodnych doświadczeń powodujących wzrost zdolności do radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych.
BIBLIOGRAFIA:
Cekiera Cz., (2002). Psychologiczno-etyczne aspekty nikotynizmu wśród młodzieży. „Problemy Alkoholizmu”4.
Górecka D., (2000). Metody odzwyczajania od palenia tytoniu. „Służba Zdrowia”46.
Janczewska A., (1989). Wychowanie młodzieży wolnej od nałogu palenia papierosów. „Biologia w szkole”2.
Owierczuk G. (2001). Program edukacji antynikotynowej. „Życie szkoły”10.
Parnicka U. (2002). Szkodliwe uzależnienia. „Wychowawca”9.
Sielska D. (2001). Tytoń cichy zabójca. „Gazeta Farmaceutyczna”8.
Sibiński J., Opala-Dudek G., Żołnowski Z., (1990). Wiedza psychologiczna w profilaktyce antynikotynowej. „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”9-10
Przepraszamy, zamieszczanie komentarzy jest chwilowo niemożliwe.